क्रिप्टोकरन्सी (Cryptocurrency) हे विकेंद्रित अंकात्मक चलन (decentralized digital cryptocurrency)आहे जे ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानावर आधारित आहे. बिटकॉइन आणि इथरियम या सर्वात लोकप्रिय आवृत्त्यांशी तुम्ही परिचित असाल, परंतु 5,000 हून अधिक भिन्न क्रिप्टोकरन्सी प्रचलित आहेत.

क्रिप्टोकरन्सी (Cryptocurrency) कशी कार्य करते?

क्रिप्टोकरन्सी हे एक्सचेंजचे एक माध्यम आहे जे डिजिटल, कूटबद्ध (Encrypt)आणि विकेंद्रित (decentralized) आहे. भारतीय रुपे किंवा यू.एस. डॉलरच्या विपरीत, क्रिप्टोकरन्सीचे मूल्य व्यवस्थापित आणि देखरेख करणारे कोणतेही केंद्रीय प्राधिकरण नाही. त्याऐवजी, ही कार्ये इंटरनेटद्वारे क्रिप्टोकरन्सीच्या वापरकर्त्यांमध्ये विस्तृतपणे वितरीत केली जातात.

तुम्ही नियमित वस्तू आणि सेवा खरेदी करण्यासाठी भारतात क्रिप्टो वापरू शकत नाही, तरीही बहुतेक लोक क्रिप्टोकरन्सीमध्ये गुंतवणूक करतात जसे ते स्टॉक किंवा मौल्यवान धातूंसारख्या इतर मालमत्तांमध्ये करतात. जरी क्रिप्टोकरन्सी ही एक नवीन आणि रोमांचक मालमत्ता वर्ग आहे, परंतु ती खरेदी करणे धोकादायक असू शकते कारण प्रत्येक प्रणाली कशी कार्य करते हे पूर्णपणे समजून घेण्यासाठी तुम्ही योग्य प्रमाणात संशोधन केले पाहिजे.

बिटकॉइन ही पहिली क्रिप्टोकरन्सी (Cryptocurrency) होती, ज्याची तत्त्वतः रूपरेषा सातोशी नाकामोटो यांनी 2008 मध्ये “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System.” या पेपरमध्ये दिली होती. नाकामोटोने प्रकल्पाचे वर्णन “विश्वासाऐवजी क्रिप्टोग्राफिक पुराव्यावर आधारित इलेक्ट्रॉनिक पेमेंट सिस्टम” असे केले.

तो क्रिप्टोग्राफिक पुरावा ब्लॉकचेनवर सत्यापित आणि रेकॉर्ड केलेल्या व्यवहारांच्या स्वरूपात येतो.

ब्लॉकचेन म्हणजे काय?

ब्लॉकचेन हे खुले, वितरित खातेवही आहे जे कोडमध्ये व्यवहारांची नोंद करते. व्यवहारात, हे थोडेसे चेकबुकसारखे आहे जे जगभरातील असंख्य संगणकांवर वितरित केले जाते. व्यवहार “ब्लॉक” मध्ये रेकॉर्ड केले जातात जे नंतर मागील क्रिप्टोकरन्सी व्यवहारांच्या “साखळी” वर एकत्र जोडलेले असतात.

आफ्रिकन क्रिप्टोकरन्सी (Cryptocurrency) एक्सचेंज क्विडॅक्सचे (Quidax) CEO आणि सह-संस्थापक, बुची ओकोरो म्हणतात, “एखाद्या पुस्तकाची कल्पना करा जिथे तुम्ही दररोज पैसे खर्च करता ते सर्व लिहून ठेवा. “प्रत्येक पान ब्लॉक सारखे आहे आणि संपूर्ण पुस्तक, पानांचा समूह, एक ब्लॉकचेन आहे.”

ब्लॉकचेनसह, क्रिप्टोकरन्सी वापरणार्‍या प्रत्येक व्यक्तीकडे या पुस्तकाची स्वतःची प्रत आहे जेणेकरून एक एकीकृत व्यवहार रेकॉर्ड तयार होईल. सॉफ्टवेअर प्रत्येक नवीन व्यवहार जसे घडते तसे लॉग करते आणि ब्लॉकचेनची प्रत्येक प्रत नवीन माहितीसह एकाच वेळी अद्यतनित केली जाते, सर्व नोंदी समान आणि अचूक ठेवतात.

फसवणूक टाळण्यासाठी, प्रत्येक व्यवहार दोन मुख्य प्रमाणीकरण तंत्रांपैकी एक वापरून तपासला जातो: कामाचा पुरावा ( proof of work) किंवा स्टेकचा(भागभांडवल) पुरावा (proof of stake).

कामाचा पुरावा ( Proof of Work) किंवा स्टेकचा(भागभांडवल) पुरावा (Proof of Stake)

कामाचा पुरावा आणि स्टेकचा पुरावा ही दोन भिन्न प्रमाणीकरण तंत्रे आहेत ज्यांचा वापर ब्लॉकचेनमध्ये जोडण्यापूर्वी व्यवहार सत्यापित करण्यासाठी केला जातो जो अधिक क्रिप्टोकरन्सीसह सत्यापनकर्त्यांना बक्षीस (rewards) देतो. व्यवहारांची पडताळणी करण्यासाठी क्रिप्टोकरन्सी सामान्यत: कामाचा पुरावा किंवा स्टेक पुरावा वापरतात.

कामाचा पुरावा ( Proof of Work)

Xcoins.com चे सोशल मीडिया मॅनेजर सायमन ऑक्सनहॅम म्हणतात, “कामाचा पुरावा ही ब्लॉकचेनवरील व्यवहारांची पडताळणी करण्याची एक पद्धत आहे ज्यामध्ये अल्गोरिदम एक गणितीय समस्या प्रदान करते जी संगणक सोडवते.

प्रत्येक सहभागी संगणक, ज्याला सहसा “खाणकामगार”(Miner) म्हणून संबोधले जाते, ते एक गणितीय कोडे सोडवते जे व्यवहारांच्या गटाची पडताळणी करण्यास मदत करते—ज्याला ब्लॉक म्हणून संदर्भित केले जाते—त्यानंतर त्यांना ब्लॉकचेन लेजरमध्ये जोडले जाते. असे यशस्वीपणे करणाऱ्या पहिल्या संगणकाला त्याच्या प्रयत्नांसाठी थोड्या प्रमाणात क्रिप्टोकरन्सी देऊन पुरस्कृत केले जाते.

ब्लॉकचेन कोडी सोडवण्याच्या या शर्यतीसाठी संगणकाची प्रचंड शक्ती आणि वीज आवश्यक असू शकते. व्यवहारात, याचा अर्थ असा आहे की उर्जा आणि संगणकीय संसाधनांच्या खर्चाचा विचार केल्यावर, खाण कामगारांना व्यवहारांचे प्रमाणीकरण करण्यासाठी प्राप्त झालेल्या क्रिप्टोसह देखील खंडित होऊ शकते.

भागभांडवल पुरावा(Proof of stake)

व्यवहार तपासण्यासाठी आवश्यक शक्तीचे प्रमाण कमी करण्यासाठी, काही क्रिप्टोकरन्सी भाग पडताळणी पद्धतीचा पुरावा वापरतात. स्टेकच्या पुराव्यासह, प्रक्रियेत सहभागी होण्याच्या संधीसाठी, प्रत्येक व्यक्ती क्रिप्टोकरन्सीच्या प्रमाणात “स्टेक” करण्यास किंवा तात्पुरत्या स्वरुपात सांप्रदायिक तिजोरीत बंद ठेवण्यास इच्छुक असलेल्या व्यवहारांची संख्या मर्यादित आहे.

ओसोम फायनान्सचे (Osom Finance) सीईओ अँटोन अल्टेमेंट म्हणतात, “स्टेकचा पुरावा ऊर्जा-केंद्रित समीकरण सोडवण्यास काढून टाकतो, ते कामाच्या पुराव्यापेक्षा अधिक कार्यक्षम आहे, जे व्यवहारांसाठी जलद पडताळणी/पुष्टीकरण वेळेस अनुमती देते.

जर एखाद्या स्टेक मालकाला (कधीकधी व्हॅलिडेटर म्हटले जाते) व्यवहारांच्या नवीन गटाचे प्रमाणीकरण करण्यासाठी निवडले असेल, तर त्यांना क्रिप्टोकरन्सी दिली जाईल, संभाव्यत: व्यवहारांच्या ब्लॉकमधून एकूण व्यवहार शुल्काच्या संख्येत. फसवणुकीला परावृत्त करण्यासाठी, जर तुमची निवड झाली असेल आणि अवैध व्यवहारांची पडताळणी केली असेल, तर तुम्ही जो काही भाग घेतला आहे त्याचा काही भाग तुम्ही गमावाल.

क्रिप्टोमध्ये एकमताची भूमिका

भागीदारीचे पुरावे आणि कामाचा पुरावा दोन्ही व्यवहारांची पडताळणी करण्यासाठी एकमत यंत्रणेवर अवलंबून असतात. याचा अर्थ प्रत्येकजण व्यवहार सत्यापित (Transaction Verify)करण्यासाठी वैयक्तिक वापरकर्त्यांचा वापर करत असताना, प्रत्येक सत्यापित व्यवहार बहुसंख्य खातेधारकांनी तपासला आणि मंजूर केला पाहिजे.

उदाहरणार्थ, हॅकर ब्लॉकचेन लेजरमध्ये बदल करू शकत नाही जोपर्यंत त्यांना त्यांच्या फसव्या आवृत्तीशी जुळण्यासाठी किमान 51% खातेवही यशस्वीरित्या मिळत नाहीत. हे करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या संसाधनांच्या प्रमाणात फसवणूक होण्याची शक्यता नाही.

तुम्ही क्रिप्टोकरन्सी कशी माईन करू शकता?

खनन म्हणजे क्रिप्टोकरन्सीची नवीन युनिट्स जगामध्ये कशी सोडली जातात, सामान्यतः व्यवहार प्रमाणित करण्याच्या बदल्यात. जरी सरासरी व्यक्तीसाठी क्रिप्टोकरन्सीची खाण करणे सैद्धांतिकदृष्ट्या (theoretically ) शक्य आहे, परंतु बिटकॉइन सारख्या कार्य प्रणालीच्या पुराव्यामध्ये ( Proof of Work)ते अधिक कठीण आहे.

Uinta Crypto Consulting चे संस्थापक स्पेन्सर मॉन्टगोमेरी म्हणतात, “जसे Bitcoin नेटवर्क वाढत जाते, तसतसे ते अधिक क्लिष्ट होते आणि अधिक प्रक्रिया शक्ती (processing power)आवश्यक असते. “सरासरी ग्राहक हे करण्यास सक्षम असायचे, परंतु आता ते खूप महाग आहे. असे बरेच लोक आहेत ज्यांनी त्यांची उपकरणे आणि तंत्रज्ञानाला स्पर्धा करण्यासाठी अनुकूल (optimize)केले आहे.” 

आणि लक्षात ठेवा कामाच्या पुराव्याच्या (Proof of Work Mining) क्रिप्टोकरन्सीजसाठी मोठ्या प्रमाणात ऊर्जा लागते. असा अंदाज आहे की जगातील एकूण विजेपैकी 0.21% वीज बिटकॉइन फार्मला वीज पुरवण्यासाठी जाते. स्वित्झर्लंड एका वर्षात जितकी वीज वापरते तितकेच आहे. असा अंदाज आहे की बहुतेक बिटकॉइन खाण कामगार विजेचा खर्च भागवण्यासाठी खाणकामातून कमावलेल्या 60% ते 80% वापरतात.

कार्यप्रणालीच्या पुराव्यामध्ये खनन करून क्रिप्टो मिळवणे सरासरी व्यक्तीसाठी अव्यवहार्य असले तरी, उच्च-शक्तीच्या संगणनाच्या मार्गाने स्टेक मॉडेलच्या पुराव्यासाठी कमी आवश्यक आहे कारण वैधकांची निवड यादृच्छिकपणे त्यांनी केलेल्या रकमेच्या आधारावर केली जाते. तथापि, सहभागी होण्यासाठी तुमच्याकडे आधीपासूनच क्रिप्टोकरन्सी असणे आवश्यक आहे. (जर तुमच्याकडे क्रिप्टो नसेल, तर तुमच्याकडे काहीही नाही.)

तुम्ही क्रिप्टोकरन्सी (Cryptocurrency) कशी वापरू शकता?

तुम्ही खरेदी करण्यासाठी क्रिप्टोकरन्सी (Cryptocurrency) वापरू शकता, परंतु अद्याप मुख्य प्रवाहात स्वीकार्यतेसह हा पेमेंटचा प्रकार नाही. 

तुम्ही स्टॉक आणि बाँड्सच्या बाहेर पर्यायी गुंतवणूक पर्याय म्हणून क्रिप्टो देखील वापरू शकता. “सर्वोत्तम क्रिप्टो, बिटकॉइन, हे एक सुरक्षित, विकेंद्रित चलन आहे जे सोन्यासारखे मूल्याचे भांडार बनले आहे,” डेव्हिड झेलर म्हणतात, क्रिप्टोकरन्सी (Cryptocurrency) तज्ञ आणि आर्थिक बातम्या साइट मनी मॉर्निंगचे सहयोगी संपादक. “काही लोक याला ‘डिजिटल गोल्ड’ असेही संबोधतात.

क्रिप्टोकरन्सीमध्ये गुंतवणूक कशी करावी

क्रिप्टोकरन्सी (Cryptocurrency) पीअर-टू-पीअर नेटवर्क आणि क्रिप्टोकरन्सी एक्सचेंजेसवर खरेदी केली जाऊ शकते, जसे की Unocoin, Zebpay,coinDCX, WazirX आणि coinswitch Kuber. शुल्काकडे लक्ष ठेवा, तथापि, यापैकी काही एक्सचेंज लहान क्रिप्टो खरेदीवर प्रतिबंधात्मक उच्च खर्च काय आकारू शकतात.

तुम्ही क्रिप्टोकरन्सीमध्ये गुंतवणूक करावी का?

क्रिप्टोकरन्सीमध्ये गुंतवणूक करण्याबाबत तज्ञांची संमिश्र मते आहेत. क्रिप्टो ही अत्यंत सट्टा गुंतवणूक असल्यामुळे, किमतीत तीव्र बदल होण्याची शक्यता असल्याने, काही आर्थिक सल्लागार लोकांना अजिबात गुंतवणूक करण्याची शिफारस करत नाहीत.

उदाहरणार्थ, 2020 च्या कालावधीत बिटकॉइनचे मूल्य जवळजवळ चौपटीने वाढले आहे, जे वर्ष $28,900 च्या वर बंद झाले आहे. एप्रिल 2021 पर्यंत, BTC ची किंमत तिथून दुप्पट झाली होती जिथून वर्षाची सुरुवात झाली होती, परंतु ते सर्व नफा जुलैपर्यंत गमावले होते. नंतर BTC पुन्हा दुप्पट झाला, 10 नोव्हेंबर 2021 रोजी इंट्राडे उच्च $68,990 च्या वर पोहोचला—आणि नंतर 2021 च्या शेवटी सुमारे $46,000 पर्यंत घसरला. तुम्ही बघू शकता, क्रिप्टोकरन्सी खूप अस्थिर असू शकतात.

तुम्ही बिटकॉइन्स खरेदी कराल का, असे विचारले असता, मोठे गुंतवणूकदार राकेश झुनझुनवाला यांनी उत्तर दिले, “मी ते $5 मध्येही विकत घेणार नाही.” सीएनबीसी इंटरनॅशनल टीव्हीला दिलेल्या एका मुलाखतीत, दिग्गज गुंतवणूकदार म्हणाले, “जगात चलन तयार करण्याचा अधिकार फक्त सार्वभौम व्यक्तीला (सरकारला) आहे. उद्या लोक 5 लाख बिटकॉइन्स तयार करतील, मग कोणते चलन जाईल? काहीतरी जे दररोज 5-10% चढ-उतार होते. , ते चलन मानले जाऊ शकते का?”

“जर डॉलर 1-2% ने हलवला तर ती बातमी बनते, परंतु बिटकॉइनमध्ये दररोज 10-15% चढ-उतार होतात,” झुनझुनवाला म्हणाले.

विशेषत: क्रिप्टोकरन्सीमध्ये स्वारस्य असलेल्या ग्राहकांसाठी, CFP (certified financial planner) इयान हार्वे गुंतवणूकदारांशी बोलतो की गुंतवणूक नकारात्मक झाल्यास ते त्यांच्या पोर्टफोलिओची किती टक्केवारी गमावू इच्छितात. “ते 1% ते 5% असू शकते, ते 10% असू शकते,” तो म्हणतो. “तोट्याच्या दृष्टीकोनातून त्यांच्याकडे आता किती आहे आणि त्यांच्यासाठी खरोखर काय धोक्यात आहे यावर ते अवलंबून आहे.”