फायनान्शियल मार्केट आणि त्यातील संसाधने

फायनान्शियल मार्केट ही एक अशी बाजारपेठ आहे जेथे स्टॉक, बाँड, कमोडिटी, फॉरेक्स, डेरीवेटीव्हज् सारखे फायनान्शियल इन्स्ट्रुमेंट ट्रेड केले जातात.
फायनान्शियल मार्केट ही फार मोठी संकल्पना आहे आणि यामध्ये विविध बाजारपेठा आणि एक्स्चेंजेस चा समावेश होतो. काही बाजारपेठांचे उदाहरण म्हणजे प्रायमरी मार्केट, सेकंडरी मार्केट, फॉरेक्स मार्केट, डेरीवेटीव्हज्  मार्केट इत्यादी. यातील दोन महत्वाचे घटक म्हणजे प्रायमरी मार्केट आणि सेकंडरी मार्केट.
या दोन्ही बाजारपेठांमध्ये उपलब्ध केलेल्या इंस्ट्रुमेंट्स मध्ये बराच फरक असतो. ते इश्यू करण्यामागचे उद्दिष्ट त्यांची किंमत आणि त्यावर लागू असलेली नियमावली देखील भिन्न स्वरूपाची असते.

प्राथमिक बाजारपेठेमध्ये अश्या सिक्युरिटीज जारी केल्या जातात ज्या कंपन्या, सरकार किंवा इतर संस्था नव्याने इश्यू करत आहेत. या द्वारे नवीन भांडवल उभारण्यात येते आणि दुय्यम बाजारपेठेमध्ये म्हणजेच सेकंडरी मार्केट मध्ये पूर्वी जारी केलेल्या सिक्युरिटीज गुंतवणूकदारांमध्ये (आपापसांत) खरेदी आणि विक्री केल्या जातात. या मार्केट मध्ये गुंतवणूकदार आधीच जारी केलेल्या सिक्युरिटीज खरेदी आणि विक्री करू शकतात.

प्राथमिक बाजारपेठ म्हणजे काय?
प्राथमिक बाजारपेठेमध्ये अश्या सिक्युरिटीज जारी केल्या जातात ज्या कंपन्या, सरकार किंवा इतर संस्था अगदी नवीन जारी करत आहेत. या द्वारे नवीन भांडवल उभारण्यात येते. प्राथमिक बाजारपेठ कंपन्यांना गुंतवणूकदारांकडून थेट निधी उभारण्यासाठी एक साधन प्रदान करते.

प्राथमिक मार्केटमध्ये सिक्युरिटीज जारी करण्याची प्रक्रियेला प्रारंभिक सार्वजनिक ऑफरिंग (IPO) म्हणतात. IPO मध्ये, कंपनी स्वतःच्या नवीन समभागांची संख्या आणि किंमत निश्चित करतो. ही किंमत बाजाराच्या स्थिती आणि मागणीनुसार निर्धारित केली जाते. गुंतवणूकदार थेट कंपनीकडून कडून किंवा अंडररायटर्सकडून शेअर्स खरेदी करू शकतात.

प्राथमिक बाजारपेठ अर्थव्यवस्थेत महत्त्वाची भूमिका बजावते कारण ती कंपन्या, सरकार आणि इतर संस्थांना त्यांच्या प्रकल्प, गुंतवणूक आणि इतर उपक्रमांसाठी आवश्यक निधी उभारण्याचे एक साधन उपलब्ध करून देते. या बाजारात स्वतःचे नवीन समभाग जारी करणाऱ्या संस्था थेट गुंतवणूकदारांपर्यंत पोहोचून धंद्याच्या वृद्धी आणि विस्तारासाठी वापरता येऊ शकणारे भांडवल उभारू शकतात.

दुय्यम बाजारपेठ म्हणजे काय?
दुय्यम बाजारपेठ ही एक बाजारपेठ आहे जेथे प्राथमिक बाजारपेठेत जारी केल्या गेलेल्या सिक्युरिटीज जसे की स्टॉक आणि बाँड्स गुंतवणूकदारांमध्ये (आपापसांत) खरेदी आणि विक्री केले जातात. या बाजारपेठेत गुंतवणूकदार प्राथमिक बाजारपेठेतील कंपन्या, सरकार किंवा इतर संस्थांद्वारे आधीच जारी केलेल्या सिक्युरिटीज खरेदी आणि विक्री करू शकतात.

सेकंडरी मार्केटमध्ये, सांभागांचे गुंतवणूकदारांमध्ये व्यवहार केले जातात. यांची किंमत पुरवठा आणि मागणीद्वारे निर्धारित केली जाते. दुय्यम बाजारपेठ गुंतवणूकदारांना लिक्विडिटी प्रदान करते, जेव्हा त्यांना रोख रकमेत रूपांतरित करणे आवश्यक असते तेव्हा किंवा इतरत्र चांगली इन्व्हेस्टमेंट संधी सापडते तेव्हा त्यांना सिक्युरिटीज खरेदी आणि विक्री करण्याची परवानगी देते.

आर्थिक प्रणालीच्या योग्य कार्यक्षमतेसाठी दुय्यम बाजारपेठ आवश्यक आहे कारण ते एका गुंतवणूकदाराकडून दुसऱ्या गुंतवणूकदाराकडे सिक्युरिटीजचे हस्तांतरण सुलभ करते, ज्यामुळे बाजाराची कार्यक्षमता आणि लिक्विडिटी वाढते. हे इन्व्हेस्टरना त्यांचे इन्व्हेस्टमेंट पोर्टफोलिओ ॲडजस्ट करण्यासाठी आणि त्यांचे रिस्क एक्सपोजर मॅनेज करण्यासाठी एक साधन देखील प्रदान करते.

दुय्यम बाजारपेठ पुढे दोन प्रकारच्या बाजारात विभाजित केले जाऊ शकते: स्टॉक मार्केट आणि बाँड मार्केट. स्टॉक मार्केट म्हणजे जिथे स्टॉक खरेदी आणि विकले जातात, तर बाँड मार्केट म्हणजे जिथे बाँड्सची खरेदी विक्री पार पडते. दोन्ही बाजारपेठांमधले स्टॉकब्रोकर्स किंवा इलेक्ट्रॉनिक ट्रेडिंग प्लॅटफॉर्मसारख्या मध्यस्थांद्वारे सिक्युरिटीज खरेदी आणि विक्री करणाऱ्या गुंतवणूकदार संस्था समभाग खरेदिविक्रीचे व्यवहार करतात.

प्राथमिक बाजारपेठेतील साधने:
प्राथमिक बाजारपेठेतील साधने गुंतवणूकदार थेट इश्युअर कडून खरेदी करू शकतात. यामध्ये स्टॉक, बॉण्ड, परदेशी चलन यांचा समावेश होतो. प्राथमिक साधने समजून घेण्यासाठी डेरिव्हेटिव्हज् चे मूलभूत ज्ञान असणे गरजेचे आहे. डेरीवेटीव्हज् म्हणजे थोडक्यात कोणत्या तरी दुसऱ्या घटकानुसार आपल्या घटकाच्या किमतीत फरक पडणे होय. प्राथमिक साधनांमध्ये काही जोखमींपासून बचाव करण्यासाठी क्लुप्त्या तयार केल्या जातात.

प्राथमिक साधनांच्या बाजार मूल्यातील बदलांचा फायदा घेऊ इच्छिणाऱ्या गुंतवणूकदारांसाठी डेरिव्हेटिव्ह्ज पर्यायी उत्पादन तयार करतात. कॉल आणि पुट ऑप्शन्स आणि फ्युचर्स हे काही डेरिव्हेटिव्ह्ज आहेत ज्यांचा वापर प्राथमिक साधनांमधून नफा मिळवण्यासाठी केला जाऊ शकतो. व्युत्पन्नांना त्यांचे नाव मिळाले कारण ते प्राथमिक (अंतर्निहित) मालमत्तेपासून घेतले जातात. या पद्धतींमुळे डेरिव्हेटिव्ह हे प्राथमिक साधनांपेक्षा सामान्यतः अधिक जटिल असतात. डेरिव्हेटीव्ह उत्पादनांची मूल्ये प्राथमिक साधनापासून ठरतात.

दुय्यम बाजारपेठेतील साधने:

दुय्यम साधनांमध्ये आधीच जारी केलेले शेअर, बॉण्ड तसेच म्युच्युअल फंड यांचा समावेश होतो.
याबद्दल अधिक माहिती साठी आपण खालील काही सोपी उदाहरणे पाहूया.

● स्टॉक ट्रेडिंग: पूर्वी कंपनीद्वारे प्रारंभिक सार्वजनिक ऑफरिंग (IPO) मध्ये जारी करण्यात आलेल्या सांभागांचे व्यवहार दुय्यम बाजारपेठेत होतात.

● बाँड ट्रेडिंग: इन्व्हेस्टर बाँड मार्केटमधील दुसऱ्या इन्व्हेस्टरकडून रीलाअन्स किंवा कोका कोला कॉर्पोरेशनद्वारे जारी केलेला बाँड खरेदी करतो. निधी उभारण्यासाठी कंपनीद्वारे यापूर्वी बाँड जारी करण्यात येतात आणि नंतर दुय्यम बाजारावर ट्रेड केला जात आहे.बाजारपेठेत ट्रेड केले जातात.

● म्युच्युअल फंड इन्व्हेस्टमेंट: दुय्यम मार्केटमधील दुसऱ्या इन्व्हेस्टरकडून जसे कि HDFC किंवा ICICI सारख्या म्युच्युअल फंड कंपनी कडून विविध कंपन्यांचे शेअर्स खरेदी केले जातात. म्युच्युअल फंड सिक्युरिटीजच्या वैविध्यपूर्ण पोर्टफोलिओमध्ये इन्व्हेस्ट करते, जसे स्टॉक आणि बाँड्स, आणि आता सेकंडरी मार्केटमध्ये देखील ट्रेड केले जात आहे.

● ऑप्शन ट्रेडिंग: इन्व्हेस्टरद्वारे ऑप्शन मार्केटमधील दुसऱ्या इन्व्हेस्टरकडून टाटा किंवा हिंदुस्थान युनिलिव्हर सारख्या स्टॉकवर कॉल ऑप्शन खरेदी केले जातात. कॉल पर्याय इन्व्हेस्टरला विशिष्ट कालावधीमध्ये निर्दिष्ट किंमतीमध्ये अंतर्निहित स्टॉक खरेदी करण्यासाठी अधिकार देतो.

● फ्यूचर्स काँट्रॅक्ट ट्रेडिंग: इन्व्हेस्टरद्वारे फ्यूचर्स मार्केटमधील अन्य इन्व्हेस्टरकडून क्रूड ऑईल किंवा गोल्ड सारख्या कमोडिटीवर फ्यूचर्स काँट्रॅक्ट खरेदी केले जातात. फ्यूचर्स काँट्रॅक्ट इन्व्हेस्टरला भविष्यातील विशिष्ट तारखेला विशिष्ट किंमतीमध्ये अंतर्निहित कमोडिटी खरेदी किंवा विक्री करण्यास बांधील आहे.

या द्वारे गुंतवणूकदारांना गुंतवणुकीसाठी किती पर्याय उपलब्ध आहेत याची माहिती आपल्याला मिळते. परंतु हे लक्षात ठेवा की या प्रकारच्या गुंतवणुकी पूर्वी याचे पूर्ण ज्ञान घेऊन मगच गुंतवणूक करा.

ऋता कुलकर्णी
ऋता कुलकर्णी
ऋता ही कायदेतज्ज्ञ असून तिने आर्थिक व्यवहारांचे ज्ञान सुलभ होऊन ते सामान्य मराठी माणसांपर्यंत पोहोचावे म्हणून अर्थसाक्षरता नावाचा उपक्रम चालू केला आहे.

TOP 10 TRENDING ON NEWSINTERPRETATION

Fire Threat Spreads Beyond Seasonal Weather Cycles

Fire Seasons Used to Be Separate Fire seasons in different...

Explosive Heat Shows the U.K. is Not Safe from Climate Change

Unusual high heat Hits the U.K. in April An early and...

Power Grid Collapse Sweeps Europe After Sudden Weather Shift

Rare Weather Triggers Europe Power Outage On 28th April 2025,...

Glaciers Massive Loss Uncovers Greenland’s Hidden Coastline

Melting Glaciers Uncover Hidden Land Greenland has been making headlines...

Cold Truth Reveals the Greenland Warming Myth

What the Claim Says about Greenland A post recently shared...

Soil in Grasslands Drains Faster Under Drought and Heat

Grasslands: A Vital Part of Earth’s Water System Grasslands are...

Massive Increase in Hot to Cold Temperature Flips Threatens Stability

What Are Temperature Flips? A new global study has found...

Boil Water Notice Issued in Rathcabbin During Water Crisis

Water Trouble in Rathcabbin A major water crisis has hit...

Climate Change Triggers Unprecedented Coral Bleaching Impacting Oceans

Coral Reefs Are in Big Trouble A new report has...

First 3D Forest Mapping Satellite Built in UK to Tackle Climate Change

A New Satellite in the Sky A powerful new satellite...

Fire Threat Spreads Beyond Seasonal Weather Cycles

Fire Seasons Used to Be Separate Fire seasons in different...

Explosive Heat Shows the U.K. is Not Safe from Climate Change

Unusual high heat Hits the U.K. in April An early and...

Power Grid Collapse Sweeps Europe After Sudden Weather Shift

Rare Weather Triggers Europe Power Outage On 28th April 2025,...

Glaciers Massive Loss Uncovers Greenland’s Hidden Coastline

Melting Glaciers Uncover Hidden Land Greenland has been making headlines...

Cold Truth Reveals the Greenland Warming Myth

What the Claim Says about Greenland A post recently shared...

Soil in Grasslands Drains Faster Under Drought and Heat

Grasslands: A Vital Part of Earth’s Water System Grasslands are...

Massive Increase in Hot to Cold Temperature Flips Threatens Stability

What Are Temperature Flips? A new global study has found...

Boil Water Notice Issued in Rathcabbin During Water Crisis

Water Trouble in Rathcabbin A major water crisis has hit...

Related Articles

Popular Categories